○Jaşaýyş jaýlarynyň esasy materiallary
Japoniyada jaşaýyş jaýlarynyň köpüsinde izolýasiýa pes bolup, gyş paslynda ýylylygy saklamak kyn. Näçe gyzdyrmak synanyşy edilse-de, ýylylyk gaçýp, penjirelerde kondensasiýa emele gelýär. Bu ýagdaý elektrik energiýasyny biderek sarp etmek bilen baglanyşyklydyr. Şonuň üçin izolýasiýa materiallaryny ulanyp, ýylylygyň gaçmagynyň önüni almak zerurdyr. Gatyýan öön 24 sagat mehaniki howa çalyşýgyny ulanmak bilen, tomus we gyş paslynda pes energiýa sarp edip, jaşamak mümkin bolar.
Binalarda we jaşaýyş jaýlarynda ulanylýan beton, öndürilýän mahaly köp mukdarda ikiokislenme gazyny (CO2) howa çykaryp, global ýyladyş prosesine uly täsir edýär. Şonuň üçin betonyň ulanylyş mukdaryny azaltmak zerurdyr.
Bu meseleleri hasaba almak bilen, käbir adamlar entek hem ýeterlik jaşaýyş ýerine eýe däldir, käbirleri bolsa bosgun hökmünde kätelik çekýär. Bu sebäpli, tiz wagtda jaşamak üçin ýeterlik binalary ýasamak we dünýäde durnukly jaşaýyş jaýlaryny gurmak üçin, esasy materiallar ýylgyösük (soýsäý giri), bambuk, sýyr, toprak, palçyk, daş, öý, we suw bolmalydyr.
Sýyr dän we bugdaý ýaly ekinlerden galan gury gowlak bolup, Aziýa sebitleýinde ýer çekilýär. Bugdaý bolsa Afrika, Ýewropa, Aziýa, Russiýa, Awstraliýa, Kanada we Argentina ýaly dünýän köp ýurtlarynda öndürilýär. Şonuň üçin sýyr materialy elýeterlidir we ony 50 sm inlikde blok þeklinde düzüp, jaşaýyş jaýlarynyň sütünleriniň arasyna ýerleşdirip izolýasiýa materialy edip ulanyp bolar. Sýyr diwarlarynyň daşarky we içki taraplaryna toprak çalynyp, palçyk diwary emele getiriler. Bu ýasalan jaşlara "strow-beýl haýsy" diýilýär.
Sütünler ýylgyösük agajyndan ýasalar. Bu agaç adaty giriden has tiz ösýär we 5 ýyl bilen 15 metr boýa we 40 sm diametrine ýetýär. Şeýle hem berk bolandygy üçin, sütünlerde we mebel öndürmekde ulanyp bolar. Eger bir gezek ekilse, kesilenden soň täzeden ösüp, her 5 ýyldan kesilip 30-40 ýyl dowam edip biler.
Şol bir wagtyň özünde, palçyk, sýyr we suw garylyp, palçyk diwarlary we kerpiç diwarlary gurmak ýalpy dünýäde ulanylýan "kob" we "adobe" usullaryna laýyk gelýär. Sýyr ýaly süýýi materiallar goşulanda, palçyk diwarlarynyň dartylma güýji artýar.
Bu diwarlaryň howa we ýagyş bilen zaýbolmazlygy üçin, nebit goşulan şpaklewka bilen örtüp, suw geçirmezlik we durnuklylyk üpjün edilmelidir.
Straw-bale diwarlarynyň galyňlygy takmynan 50 sm, kerpiç (cob) diwarlar bolsa 60 sm töweregi bolýar. Jaýyň içinde inçe diwar gerek bolanda, Ýaponiýanyň adaty ýaşaýyş jaýlarynda ulanylýan bambuk karkasy bilen palçyk örtme usuly hem ulanylyp bilner.
Bambuk esasan maýyl we çygly howaly gündogar we günorta Aziýa ýurtlarynda, şeýle-de Afrika bilen Günorta Amerikanyň ekwator töweregindäki döwletlerinde ösýär.
Aşakdaky sanlar ýylylyk geçirijiligi görkezýär, san näçe kiçi bolsa, ýylylyk geçirijilik şonça pes bolýar we izolýasiýa ( ýylylygy saklamak) has gowy bolýar. Bugdaý sypyrgysy (saman) ýylylygy izolýasiýa etmek babatynda ýokary netijeliligi görkezýär:
- Takmynan 0.016 W/(m・K) – Aýna süýümli izolýasiýa (Glass Wool 16K, esasy çig maly aýna)
- Takmynan 0.05 - 0.09 W/(m・K) – Bugdaý sypyrgysy (saman)
- Takmynan 0.5 - 0.8 W/(m・K) – Palçyk diwar
- Takmynan 0.1 - 0.2 W/(m・K) – Tebigy agaç
- Takmynan 1.7 - 2.3 W/(m・K) – Beton
Bugdaý sypyrgysyndan (samandan) başga-da, beýleki däneli ösümlikleriň gury otlary we guran otlar izolýasiýa üçin ulanylyp bilner. Mysal üçin:
- Gyrkmaýan gury ot – 0.041 W/(m・K)
- Örülmedik ot – 0.037 W/(m・K)
Bu ösümlikleriň arasynda çygyl (çiçik), sypyrgysüýji, gamyş, gyrymsy gamyş, jemi gamyş we beýleki ösümlikler bar. Ýaponiýada "kaya-buki" (çygyl üçek) ady bilen tanalýan bu materiallar uzak wagt bäri üçek örtüginde ulanylyp gelinýär.
Şeýlelikde, bugdaý sypyrgysy (saman) her ýyl dünýäniň dürli künjeklerinde ýygnalyp bilinýän çig mal bolup durýar. Munisipalitetler (munisipalitet) çig malyň möçberini gözegçilikde saklamak arkaly durnukly ulanyş tertibini üpjün edip bilerler. Şol bir wagtyň özünde, toprak emele gelmegi üçin ýüzlerçe ýyl gerek bolýandygy sebäpli, gaýtadan dikeldilýän çig mallary ulanmak has möhümdir. Şonuň üçin, tiz ösýän agaçlar (mysal üçin, 5-6 ýylda ösýän paulownia) we bugdaý sypyrgysy ýaly gysga wagtyň içinde gaýtadan ýetişdirilip bilinýän materiallary ulanmak möhüm bolup durýar. Şeýle hem, bugdaý sypyrgysy bilen gurlan straw-bale jaýlary, palçykdan (kerpiç) gurlan cob jaýlaryndan has oňaýly saýlama bolup biler.
Bu ýaşaýyş jaýlary gaýtadan ulanmak üçin niýetlenendir we dikeldiş işleriniň kömegi bilen uzak wagtlap ulanyp bolýar. Şeýle hem, olar tebigata zyýan bermezden, aňsatlyk bilen tebigy döreme gaýdyp bilýär. Straw-bale, cob we adobe usullary taryhyň dowamynda dürli yklymlarda ulanylyp gelinýän gurluşyk usullary bolup, olaryň durnukly ýaşaýyş jaýlary üçin bütin dünýäde amatlydygy subut edilendir.
Şeýle hem, Ýaponiýa ýaly çygly howaly sebitlerde bugdaý sypyrgysynyň (samanyň) çyglylykdan zeperlenmeginiň öňüni almak üçin goşmaça çäreler göz öňünde tutulmalydyr.
Yağmurlary doly we ygtyk şekilde işlemäge mümkinçilik berýän jaý çatylygyny ulanmak we onuň meýdanlary ýa-da penjireleriň suw akdyryjy ýerini degişli uzynlykda düzmek, diwarlaryny ýagmuryň zyýan bermegine garşy goramak üçin zerur bolar.
Jaýyň temeli ýokarydyrylar we ýerden güýç bilen sekinep gelýän ýagmurlardan diwarlary goramak üçin gerekli bolar.
Ýerden gelýän nemli ýagdaýyň diwar içerisine girmesini öňün aljak çäreler görüler.
Dış diwar üçin ventiliýa usuly ulanylar, bu usulda daş diwar bilen izolýasiýa materialy arasynda howanyň geçiş ýoluny döredip, nemi çykaryp, guradyp, kondensasyony öňün alar.
Şeýlelik bilen, jaý bilen ýer arasyndaky baglanyşykda beton fundamente däl-de, galta üstünde sütunlaryň göni oturan daş ýaşaýyş usulyny ilkinji saýlaw hökmünde kabul ediler. Bu beton ulanmak derejesini azaldar we ýer titremesi güýçleriniň sowulmagy maksady bilen peýdalydyr. Beton temeli bilen jaý berkidilen ýagdaýda, ýer titreme wagtynda titreme jaýyň özüne göni ýetiriler. Galta gurluşy bolan ýagdaýda, daşyň üstünde sütunlar oturýar, şonuň üçin sütunlar daşyň üstünde sürüklenip, titreme azaldylýar. Emma galta gurluşy her ýerde ulanylyp bolmaz, şonuň üçin ilkinji saýlaw edilse-de, her gezek betondan, beýleki usullardan has gowy boljakdygyny ara alyp maslahatlaşmak zerurdyr.
Şeýle hem, bu fundamente, ýerden sekinen ýagmurlaryň toprak diwaryna degmeginiň öňüni almak üçin zerur yüksekliği gurar.
○Işletmek we bataryýa saklamak
Işletmek we bataryýa saklamak mümkinçiligi, durnukly we gurluşyk taýdan ýönekeý bolmaly. Prout obasynda, ilkinji nobatda, aşakdaky energiýa üpjünçilik enjamlarynyň kombinasiýasyny saýlamak zerurdyr.
Ilki esas ýangylyk çeşmesi magneziýum bataryalarynyň üsti bilen üpjün edilýär, bu bataryany Tokýo tehnologiýa uniwersitetiniň profesory Takashi Yabe tarapyndan işlenip düzüldi. Magneziýumyň inçe tabaklary batarya bolup hyzmat edýär we saklanyp, göçürilip bilinýär. Bu magneziýum, negatîw elektroda, pozityw elektroda bolsa karbon maddalaryny duz suwuna batyrmak arkaly elektrik energiýasy alnar.
Bu batarya, smartfonlarda ulanylýan litýum ion bataryalarynyň 8.5 esse artyk energiýa saklap bilýär we suw-hidrogen janköýärlerinden has az ýangyn howpy bar. Mundan başga-da, adatça bataryalar bilen dronlaryň uçuş wagty 30 minutdan has ýokary bolmazdy, emma bu batarya bilen 2 sagat uçup bolýar we golf meýdançasy üçin taýýarlandyrylan arabalara-da 2 sagat hereket etmäge mümkinçilik berilýär.
Magneziýum, deňiz suwunda takmynan 1800 trillion tonna möçberinde bar we gaty baýdyr, bu möçber her ýylda ulanylýan nebitiň 100 milliard tonnasynyň 100 müň ýyllyk möçberine deňdir. Ol ýitip gitmek howpuny azaldýar we dünýä ýüzünde elýeterlidir. Şeýle hem, ulanylandan soň magneziýum oksidi 1000ºC-den ýokary gyzgynlykda zyňylsa, ýene-de magneziýum bataryasy hökmünde ulanylyp bilner.
Şu professor, energiýa ulanyp ýalpyldatma arkaly güneş ýagtylygyny ýygnap, ony lazer ýagtylygyna öwürüp, magneziýum oksidine çozup, oksigeni böleýän we ýene-de magneziýum hökmünde gaýtadan ulanylyp bilýän enjamlary we deňiz suwundan magneziýum we duzlary çykarmak üçin suw arassalaýjy enjamlary işläp düzdi.
Synagda ulanylan magneziýum bataryasy, 16.3 sm giňligi, 23.7 sm çuňlugy, 9.7 sm beýikligi, suw guýulandan soň 2 kilogram agyrlygy we 250W-e çenli güýji bilen, 450 litrlik suwdan tolgynýan ýagyş soýuňu 1 sagat hereket etdirip biler. Bu bataryalary 5-10 sany goşup, has uly güýje mätäç bolan enjamlar üçin güýç üpjün edip bilýär. Magneziýum bataryasy 16 kilogram bolan awtoulag, 500 km ýol alar diýilýär.
Deňiz suwyny arassalanda, duz we magneziýum hlorid (magneziýum tuzu) galýar, bu magneziýum hloride lazer ýakyny düşürilse, magneziýum döreýär. Şeýle hem magneziýum, çöl çöpleri ýaly ýerlerde giňden bar diýilýär. 10 tonna deňiz suwundan 13 kg magneziýum alnar, bu 1 aýlyk adaty öýüň energiýasyna deň gelýär.
Bu magneziýum bataryalarynyň ýaşaýyş üçin esasy bolmagy bilen, dünýäniň ähli deňizlerinden magneziýum bataryalary öndürilip, ýitip gitmek howpy azalar, saklanylýar we göçürilip bilinýär, şonuň üçin bolsa-da erkin ýerlerde hem energiýa ulanylyp bilner.
Bu magneziýum öndürmek üçin suw arassalaýjy enjama energiýa gerek bolar. Şonuň üçin dünýäniň dürli künjeklerinde, erkin akýan derýalar we göller arkaly kiçi suw güýji bilen energiýa öndürilip, bu energiýa peýdalanylar. Suwanyň we suw möçberiniň öndüriljek energiýa derejesine täsir edýändigine görä, Japanada, Gifu welaýatyndaky Itoshiróbamba seýlasy 125kW energiýa döredýän suw gatlagy bilen her ýyl 150 öý üçin gerekli elektrik güýjüni üpjün edýär.
Bu kiçi suw güýji bilen energiýa öndürmek bilen bir hatarda, deňizlerden we derýalardan gelýän akym güýjüniň (akym elektrikenerjiýasy) peýdalanylýar. Deňiz tolkunlary hemişe hereketde bolýanlygy üçin, bu akym elektrikenerjiýasy gündiz we gijede deňagramly elektrik üpjün edilişini üpjün edýär, onuň gurluşy ýönekeý we uly ölçegli desgalara mätäç däl diýip görkezilýär.
Şeýle hem, bu ulgama kiçi we orta ölçegli ýel energetikasyny goşsaň, ýel esýärkä, elektrik öndürilişi ýokarlandyrylýar. Ýel elektrik energiýasy önümçiligi boýunça birnäçe görnüşler işlenip düzüldi, dik gurluşly ýel elektrik turbasy saýlansa, olýerik hereket edýär we ähli taraplardan esýän ýel bilen işlemäge mümkinçilik berilýär. Prout obasy, her munisipalitetiň önümçilik we dolandyryş işlerini ýerine ýetirmäge mümkinçilik berýän kiçi we orta ölçegli energiýa üpjünçiligi desgalaryny gurup, energiýany paýlamak üçin uly ýel elektrik taslamalaryny birinji derejede goşmaýar.
Indi aýdylan magneziýum bataryasy, kiçi suw güýji, akym elektrikenerjiýasy we ýel energetikasy öndürilişi döwründe wodorod ýa-da beýleki gazlary çykarmadygy üçin, global ýylylygyň öňüni almak maksady bilen gowy çäre bolup, durnukly we dowamly energiýa öndürilişini üpjün edýär. Şeýle hem, beýleki energiýa çeşmeleri hem ulanylyp, tebigy energiýanyň görnüşleriniň köpeldilmegi maksada ýetirilýär.
Bu ulgamlaryň biri, boşlukdan suwdan gowy ýagdaýda ýylylyk almak üçin, güneş çyralary bilen suw ýylylygy öndürip, ony hammamda ýa-da aşhanada ulanyp bolýar. Bu diňe güneş ýylylygyny ýygnamak üçin guralan ýygnamak we saklamak bölüminden ybarat bolan gurluşdyr. Ýaponiýada, tomusda bu ulgam 60-90ºC, gyşda bolsa 40ºC töweregi ýylylyk elde edilýär.
Şol bir wagtyň özünde, güneş ýylylygyny ýygnamak üçin gün ýygnamak panelleriniň ulanylmagyny göz öňünde tutmak bolar. Bu panellerdeki howa 50ºC töweregi ýylylyk bilen işledilip, öýi gyzdyrmak üçin howa geçiriş ulgamyndan geçip, keselgyçlar işledilýär.
Bu ulgamlaryň möhüm aýratynlygy, güneş ýylylygy ulanylanda, iň ýokary netijeliligi gazanmak üçin panelleriň we ýylylyk saklamak cihazlarynyň ýerleşişi we burçlary möhüm bolup durýar. Ýaponiýada iň ýokary netijelilik üçin iň düzgünli ýer günortada bolar, we bu meýdanda 100% netijelilik gazanmak bolar, şol bir wagtyň özünde günçeýin we günbatar ýerler-de 80% çemesi netijelilik elde edilýär. Şeýle hem, çatyň burçlary 20-30 gradus aralygynda bolmaly. Çatyň üstüne bu ulgamlary goýmak üçin, çatyň şekli-de bu ugurda saýlanmaly we ýygnamak ýerini giňeltmeli.
Güneş ýylylygy suw arassalaýjylar we ýygnamak panelleri, howa ýylylygyny almak üçin ýönekeý gurluşy bilen peýdalanylyp, energiýa öndürmek üçin amatly bolar.
Indi, elektrik simsiz ýerlerde yşyklandyryş we beýleki işleriň üpjün edilmegi üçin, ösümlik energetikasy ýa-da ultra kiçi suw güýçli energiýa ulgamlary ulanylyp bilner. Ösümlik energetikasy, iki elektrotu ýerden geçirip, kiçi derejede elektrik enerjisi alýar. Emma, bu elektrik yşyklandyryş üçin netijelilik gazanmakda gaty kiçijik bolýar, we bir elektrot 1.5 volt töweregi güýç berýär. Bu ulgamy 100 sany elektrot bilen birleşdirip, öý öýünde ulanylyp bilinýän 100 voltlyk elektrik öndürmek üçin synaglar alnyp barlan. Bu synagda, elektrot kombinasiýasy hökmünde magneziýum we çyrkaw tozan esasy saýlaw bolupdyr, şol bir wagtyň özünde, gymmat bahaly metal we çykarmak üçin zyýanly çig mallar ulanylmaýar.
Şeýle hem, 1 m uzynlykda göçürip bilinýän ultra kiçi suw güýji energetikasy işlenip düzüldi. Bu ulgamy, kiçi derýada 1 m aralyk bilen suw güýçli akymda 10 litrlik suw akymy bilen 5W elektrik öndürmek mümkinçiligi berýär.
Finlandiyada qum batareyalary hem ulanylýar. Bu, güneş ýa-da ýel energiýasy bilen gazanylýan elektrik energiýasynyň ýylylyk hökmünde quma ýygnalyp saklanmagyny üpjün edýär. İzolýasiýa tanky 4 metr giňlikde, 7 metr beýiklikde bolup, içine 100 tonna qum ýerleşdirilýär. Bu ýylylyk töwerekdäki sebitlere berlip, jaýlaryň gyzdyrmasy we ýyly suwly basseýnlerde ulanylýar. 500ºC-den ýokary gyzdyrylan qum, energiýany birnäçe aýlap saklap bilýär. Olaryň ömri birnäçe onýyllyk. Qum gury we ýangyn döredýän täsin polat maddalary bilen garyşmadyk bolsa, haýsy qum bolsa-da ulanylyp bilner, şeýle hem bu gurluş Japonýada hem amala aşyrlar.
Finlandiyada, 35,000 ýaşaýjysy bolan bir sebit üçin ýylylyk üpjün etmek üçin 25 metr beýiklikde, 40 metr diametrli qum batareyasy bilen depo ýerleşdirilmelidir diýip hasap edilýär.
Bu qum batareýasy hem gurluşy ýönekeý bolup, tüpeňler, klapanlar, ventilyatorlar, elektrik ýylylyk burçlary ýaly komponentlerden ybaratdyr, gurluşyk çykdajylary hem pesdir.
Amerikada hem qum batareyalary işlenip düzüldi, emma bu ýerde, 1200ºC çenli gyzdyrylan silisium qumy, izolýasiýa betondan ýasalan batareýada saklanýar. Elektrik energiýasyna öwürmek üçin, suw gyzdyrylyp, suwdan çykýan buhar güýji bilen, gyzgyn turbasynda gyşky turbiniň hereketine getirilen turbini gyzdyryp, elektrik öndürilýär. Bu turbina elektrik generatoryna baglanýar we elektrik öndürilýär. Şeýlelik bilen, ýylylykdan elektrik öndürmek üçin degişli enjam gerekdir.
Şu wagta çenli Prout obasyndaky elektrik öndürmek we saklamak usullary barada gürrüň berdik. Indi bar bolan elektrik öndürmek usullary barada we olaryň ulanylmaly bolmadyk sebäpleri barada has giňişleýin görkezilýär.
Birinji biri – wodorod. Wodorody ýangyç hökmünde ulanyň wagty, ikioksid karbony çykarmýar, ýöne öndüriliş prosesinde bu gaz çykýar. Mysal üçin, tebigy gaz, nafta, kömür ýaly fosil ýangyçlardan wodorody almak usuly, ikioksid karbonyň köp mukdarda çykmagyna sebäp bolýar we ahyrsoňy resurslaryň tükenmegine ýol açýar, şonuň üçin bu saýlaw bolmaýar.
Şeýle hem, güneş we ýel ýaly tebigy energiýa çeşmelerinden suwy elektrik geçirip, wodorody gazanmak usuly bar. Bu usul ikioksid karbonyň az mukdarda çykarmak bilen, suwy köp ulanmaga sebäp bolýar, we bu ýagdaý, dünýäde bolup geçýän howa ýitilmegi ýaly suw ýetmezçiligi meselelerini hasam güýçlendirýär.
Bu suw elektroýzysynda iridium ýaly gymmat bahaly metallar ulanylýar. Bu serişdeleriň häzirki ulanylyşy bilen, 2050-nji ýyla çenli ýerasty serişdeleriň iki esse artmagy, şeýle hem tükenmegi garaşylýar, şonuň üçin bu usul dowamly saýlaw bolmaýar.
Şeýle hem, biomassa elektrikenergiýasy öndürmek üçin gaz, elektrik we wodorod öndürmek usullary bar. Biomassa – adam we mal-iýerliň ýalňyşlygy, saman, dilbent galary, oba galyndylary we başga-da biologiýa taýdan öndürilen maddalardyr. Mysal üçin, maşgala biomassa tualetinde mal gowy ysy bilen doldurylýar. Bu mal gowy, metan bakteriýalaryny öz içine alýar we bu ýerde adam, iýmit, ýangyç we gaýry otlar goşulsa, metan bakteriýalary fermentasiýa edilýär we biomassa gazy döredilýär. Bu gazyň esasy harydy 60% metan, 40% bolsa ikioksid karbony bolýar. Metan gazy dünýäniň ýylmagyna sebäp bolýandygy üçin, bütin dünýäde ulanylyşy kynlaşar.
Wodorody saklamak üçin ýokary basyş, -253ºC-da togtamak, wodorod saklamak metallar we beýleki enjamlar gerek bolup, soňra bu usul bilen transport edilip bilinýär. Bu ýagdaýda, enjamlar uly we çylşyrymly bolup, sebäpli olaryň ulanylyşy ýerlikli bolmaýar.
Başka bir ýeri, güneş energiýasy bataryalarynda zäherli maddalaryň barlygy we olaryň soňky işlenişi ýerasty gaýtadan doldurylmagy gerek bolany üçin durnukly usul bolmaýar.
Geotermal energiýa, gözlegler, buraw işleriniň we turbalaryň gurluşygynyň gaty wagt almagy we ulanyş üçin ýerleriň çäkli bolmagy sebäpli göz öňünde tutulmaýar.
Atom elektirik öndürmek bolsa uly heläkçiliklere alyp barýar, şol bir wagtyň özünde onuň ýangyç Uran peýdasy çäkli bolup, ahyrsoňy tükenýär, şonuň üçin ulanyşdan çykarylypdyr. Kömür bilen işlän güýji elektrik öndürmek hem fosil ýangyçlaryň ýitip gitmegine we ikioksid karbonyň köp çykarmagyna sebäp bolýandygy üçin bu-da ulanylyp bilinmez.
Şeýle hem, elektrik awtoulaglar, elektrikli velosipedler, smartfonlarda ulanylýan litýum bataryalary, litýum we kobalt ýaly ýerasty baýlyklary ulanylmagy sebäpli durnukly däl, şonuň üçin bu hem ulanylmajakdyr.
Bu ýere çenli aýdylanlary jemläsak, magneziýum bataryalary, kiçi suw güýji, akym elektrikenergiýasy, kiçi we orta ölçegli ýel energiýasy esasy usul hökmünde saýlanylýar, we bu usullara güneş ýylylygy suw arassalaýjy, güneş ýylylygy ýygnamak panelleri, ösümlik elektrikenergiýasy, ultra kiçi suw güýji, qum batareýalary ýagdaýlara görä göz öňünde tutulýar.
Şuňa görä-de, deňizden, derýalardan, ýerlere elektrik öndürmek üçin ähli mümkinçilikler ulanylyp, şonuň ýaly hem paýlaşylýar. Şeýlelik bilen, jaýlaryň izolýasiýasy goşulyp, elektrik sarp edilişi azaldylýar. Şeýlelik bilen, tükenýän resurslary ulanyp däl-de, diňe tebigy energiýa bilen ýaşaýyş geçirilýär. Pul jemgyýetinde ykdysady iş alnyp barylýar we bäsleşik sebäpli her gün uly möçberde elektrik sarp edilýär. Bu ykdysady iş ýok bolsa, gerekli elektrik möçberi ep-esli azalar, ikioksid karbonyň çykarmagy hem ep-esli azalyp, ýer ýüzünde global ýylylyk üçin güýçli çäre bolar.
○Öý akymlary
Tebigat bilen sazlaşykly özerk ýaşaýyş jaýlaryny gurmak üçin, öýden çykýan islegleri çözmek hem möhümdir. Öýden çykýan esasy akymlar, ýuwujy maşyn, aşhana, yuwunmak otagy, hamam we WC-dan bolyandyr. Ilkinji başlangyç hökmünde, akymlary ýaşaýyş jaýynyň golaýynda gazylýan depege geçirmegiň tebigy geçiş usuly bolmalydyr. Çäksiz aýdylanda, depege guýulýan guralary we qum goýmak, akymlary ýerasty geçirip, tebigata siňdirmek üçin ýerine ýetirilýär.
Akymlar üçin keramiki turba (keramika turbasynyň) ulanylýar. Bu, keramika turbalary 1000ºC-den ýokary temperaturada ýasalýar. Güýç, durnuklylyk, dokumalar we kimyewi garşylykda ýokarydyrylýar we işlenenden soň tebigata gaýtadan dolanyp bilinýän materialdyr.
Şeýle hem, her zaman polýeweksiz (zähersiz) deterjanlar, sabunlar we diş pastalary ulanylmalydyr. Esans ýaglary (esansiyel ýaglar) bilen öndürilen sabunlar we şampunlar, nafta esasly materiallar ýa-da himiki maddalar ulanmadyklar üçin akymlardan soň doly arassalanar. Mundan başga-da, dezinfeksiýa edilen etanol-da ulanylyp bilner. Bu maddalar mikroplaryň ýok edilmegine kömek edýär we deriniň üstündäki mikroblaryň köpelmeginiň öňüni alýar. Etanol, şeker ganyndan ýa-da ösümliklerden öndürilýär, bu bolsa tebigy baýlyk bolup, ýerasty gaýtadan dolandyrylyp, planlaşdyrylyp öndürilip bilner. Azyklar we geýim üçin 70ºC-den ýokary ýyly suwuň ulanylmagy hem mümkindir. Sıcak suw, mikroplary öldürmekde we ýaglary aýyrmakda peýdalydyr, şol bir wagtyň özünde, hapalary we yglyklary hem aýyrar. Soňra tebigy maddalardan taýýarlanan deterjan ulanylýar.
Diş pastalary üçin, satyn alynýan diş pastalarynyň köpüsinde himiki maddalar bardyr, şonuň üçin olar doly arassalanmaýar, şonuň üçin bu ulanylmaly däl. Diş pastalary üçin ksilitol ýa-da florid ulanylmagy hem göz öňünde tutulyp biler. Şeýle hem, diş ýuwmak üçin diş berýän ýuwuçlar we ip ulanylar. Diş berýän ýuwuçlar diňe dişiň 50%-ni arassalayýarlar, dişleriň arasyndaky tagamlary we hapalary arassalamak üçin ip ulanylýar. Her nahardan soň bu iki zat edilmedik ýagdaýda, köp adamlar diş çüräklikleriniň ýüze çykmagyna sebäp bolarlar.
Şuňa görä, ähli himiki maddalary ulanyp, akymlary ýerasty geçirmegi we topraklaryň zäherlenmeginiň öňüni almak üçin ýol görkezilýär.
○Biogas Tualet
Tualetde akymlaryň işlenip düzülişi, suw bilen işledilýän biogas tualetini ulanmak bilen çözülýär. Bu biogaz energiýa öndürmek üçin ulanylýar we bu ýerde gaz, elektrik, wodorod ýaly energiýa çeşmeleri alnar. Jaýlarda, ýagmyr suwy saklaýan tanklar ýerleşdirilip, suwuk tualet, hamam, ýyly suw we aýak-gol ýuwmak üçin ulanylar. Geljekde suw çeşmeleriniň azalmagy sebäpli, derýalar we köllerden suw sarp edişini azaldyp, bu usul ulanylar.
Şeýle hem, bambuk we beýleki ösümliklerden öndürilen tebigy görnüşli tualet kagyzy ulanylýar.
Dikkat edilmesi gerek meseleleriň biri, biogas tualetiniň arassalaýyş ulgamyndan metan gazynyň üşügip çykmagydyr. Eger bu metan gazy tualet ýa-da öý içine siňse, onuň ýygnanmagynyň öňüni almak üçin gurluşyk we enjamlar ýerleştirilmeli. Elektrik simleriniň sparkynyň ýüze çykaryp, patlaýjyk ýagdaýlary hem ýüze çykyp biler.
Ýene bir möhüm mesele, ýer titreme we beýleki ýagdaýlarda tualetleriň ulanylyşy bolup biler. Suwuk tualetler elektrik yok bolsa hem işleýär, emma suwlar kesilse, suwuň geçişi ýok boljakdygyna görä, el bilen akymlary tualet göwresine geçirmegi üçin çözgüt taýýarlanyp, bu ýagdaýda tualet ýetmezçilik problemi çözülýär.
Eger biogas tualeti ulanylyp bilinmeýän bolsa, biotualet göz öňünde tutulýar. Bu tualetde bambuk tozy ýa-da agaç çypgynlary bilen doly doldurylýar we bu akymlar bambuk tozy bilen arassalanýar we kemikleşýär. Biotualet suwsuz işleýär we dürli ideg edilýän we arassalanylýan çyg tozy materiallary gereklidir. Biotualetde ulanylan takyk agyr guýular ýaly suwuk akymlary aýrylsa, soňra güneş ýylylygyny işledip kemikleşmäni höweslendirýär.
Şeýle hem, çagalar üçin we gadagan işlerde ulanylýan tikinli pampersler, tokaýlar ýykylmak arkaly öndürilýär. Kullanylan we çygly pampersleri ýakmak üçin güýçli ot uruşy gerek bolup, bu hem ýokary ikioksid karbonyň çykarma şertlerini getirýär. Şonuň üçin matadan taýýarlanan pampersler ilkinji saýlaw bolýar. Himiki ýallaryň ulanylyşy harytlar bilen münüp ýanmak duýulýar, şonuň üçin tebigy materiallardan peýdalanmak möhümdir. Her bir jaýda çagalar, garrylar we gözegçilikde bolan adamlar girip biljekdiginden, her jaýda matadan pampersler üçin kiçi ýörite ýuwujy maşyn we arassalanylýan ýerler bolmaly. Bu akymlar hem tebigy siňdiriş usulyna esaslanar.
Prout obasy-da özboluşly jemgyýetde, supermarke we konbini ýaly ýerler ýok, şeýlelik bilen harytlar üçin plastik gaplar, PET butulkalar, bankalar we şüşeler ýaly tebigy dürli ýerlere ýok bolup gitmeýän gaplar we taýýar bölekler ýokdyr. Şeýlelik bilen, galan zatlar diňe biogaz bilen ýykylýan galyndylar we tebigy ýörelgeler bilen ýykylýan gaplardyr. Bu işiňi ýerine ýetirmek üçin ilkinji nobatda biogaz hajathanasyny ulanmak, energiýa öwürmek üçin durmuşa geçirilýär. Eger-de bu ulanylyp bilinmese, komposty ulanyp, prinsip biogaz hajathanasynyňkydyr, bamboo tozu ýa-da agaç oklary bilen garyşdyryp, mikroorganizmler tarapyndan ýykylýar.
Şeýlelik bilen, öý eýeleriniň toplanan suwy, çykdajylar we iýmit galanlary öz öýünde işlenip, ýerli suwlar, deňiz we derýalar arassalanar, içilýän suwy we suw galyplary asla zyýan görmez. Bu, daşky gurşawy orna goýmak üçin esasy bir usuldur.
○3D printer
3D printer, sorghum, mısyr, kartof we beýleki şekerleýän maddalar ýaly PLA filamentini ulanýan ýagdaýda tebigy gurşawda ýykylýar.
Prout obasy-nyň ýaşaýjylary ýerli serişdelerden hyzmatlary ýokary hilli we mugt görnüşde öndürmek üçin 3D printerden peýdalanyp bilerler.
3D printerde, kompýuter ekranlarynda işlenip düzülen 3D şekiller bardan, şol şekil fiziki görnüşde öndürilip bilner. Şol sebäpli dizaýnçynyň işläp düzýän maglumatlary onlaýn paýlaşylyp, ýaşaýjylar öz isleglerine görä dizaýnlary saýlap ýa-da öz isleglerine görä dizaýn edýärler. 3D printer we önümçilik dizaýnlary üçin düzgünler şeýle bolar:
- Öý hojalygy materiallary, dünýäniň haýsy künjeginde bolsa-da alnan başlangyç serişdelerden ulanylmaly.
- PLA filamentiniň we durnukly ösdürilen bamboo we agaç ýaly materiallar we tebigy döwürleriň aradan çykaryp bolýan serişdeleri, iň gowy saýlawlaryň biridir.
- Gaýtadan işlenip boljak materiallar ulanylmaly.
- Tebigy gurşawyň zäherlenmegi bolmazlygy gerek.
- Haýwanlardan alynan deri ýaly materiallar ulanylmaz.
- 3D printer arkaly 3D printeri öndürip boljak dizaýn. Bu, beýleki ýerli munisipalitetleriň gurulmagyna ýa-da ýangynlar ýaly bagtsyz ýagdaýlar ýüze çykanda tiz wagtda goldaw bermek üçin edilýär.
Bu düzgünlere laýyklykda, önümçilik jaýlarynda önümleriň täzeden dikeldilmegi ýa-da daşky gurşawy has täsirli durnukly işlemek üçin işlenip bilinýän elektrik önümçiliginden galan materiallardan täzeden işlenip çykarylar.
○Elektrik peçleri we erginleýiş peçleri
Metallar jemgyýetçilik infrastrukturasynyň, ýaşaýyş jaýlarynyň we öý enjamlarynyň materiallary bolup hyzmat edýär, emma minerallardan metal we aýna öndürmek üçin zerur bolan enjam erginleýiş peçleridir. Bu peçler kiçi we orta ölçegli erginleýiş peçleriniň ýa-da tatara hökmünde başlangyç bolar. Tatar, kerpiçden ýasalyp, pastyk ýükseklikli dörtburç peç bolup, gadymy döwürlerden gelip çykyşly, pirimitive usuldur. Ojak ýakmak üçin materiallar, tüwçek we bambuk tüwçekleri bolar.
Munisipalitetde önümçilik sany pul jemgyýeti bilen deňeşdirilende azalýar, emma tüwçek ulanylandygy üçin karbondioksit çykar. Bu her ýerli ýerlerde amala aşyrylan wagtda näçe möçberde çäklenjekdigini göz öňünde tutup, ulanylyp boljakdygy kesgitlenýär. Şonuň üçin kiçi we orta ölçegli elektrik peçleri barlamak zerur bolup biler. Munisipalitetiň gaýtadan täzelenip bilýän energiýasy bilen elektrik peçini işleýän bolsa, bu eýeçiligiň üstüni tutar.
Bu görnüşde demir, mis, alym we aýna ýaly materiallar öndürilýär. ýaşaýjylaryň zerur bolan möçberini öndürmek üçin öndürilýär, bu ýerde metalyň gaýtadan ulanylmagy hem amala aşyrylýar. Bu ýokary gyzgynlygy ulanýan enjamlar hökmünde, mümkin bolsa, atmosferada çykýan ýylylygy sanda akylly batareýalara ýa-da bambuk ýagyny süzüp ýatyrmaga ulanyp bolýar.
○Kiçi himiki çip fabrigy
Günlük öý enjamlary we elektroniki enjamlar, adaty ýagdaýda, köp sanly himiki çipleri ulanýarlar. Himiki çipler kiçi bölekler bolup, radikal ýa-da signallary iberip aragatnaşyk ulanmak, ses tizligini ýokarlandyrmak, motory dolandyrmak ýa-da hasaplama we wagt kesgitlemek ýaly işlerde zerur böleklerdir.
Himiki çipler milliardlarça ýene-de milliardlarça dollar serişdesi bilen öndürilýär. Ýöne özboluşly jemgyýetde, bu iş munisipalitetde zerur möçberlerde öndürilip, ýerli sarp edilýän gurluş bolýar. Şonuň üçin, 3D printer ýaly kiçeltilip, kiçi önümçilik ýerine ýygnanan kiçi fabrikde döredilip biler.
Himiki çiplerden başga, garşylyklar, kondensatorlar, transformatorlar, diyotlar, tranzistorlar ýaly bölekler bilen goşulýan çipler, 3D printer bilen öndürilmegi esasy bolar.
Bu ýagdaýa görä, minerallardan metal materiallar alnar we kiçi fabrikde öndürilen himiki çipler we çipler önümlere goşulyp, ulanylyp başlar. Bu köp sanly zawodlar däl-de, kiçi fabrikler arkaly ýerli serişdeler bilen ýerine ýetiriler. Şonuň üçin zerur bolan minimum önümçilik sany we daşky gurşawyň azaldylan ýerine ýetirilmegi mümkin bolar. Şeýlelik bilen, esasy bölekler hiç kim tarapyndan eýelenmez we umumy ulanylyp biliner. Bu hem munisipalitetiň öndürijilik jaýlarynda ýerine ýetirilýär.
○Betonuny çäkli ulanylyşy
Pul jemgyýetinde, dünýäniň ähli ýollarynyň örtülmeginde asfalt we beton iki görnüşli materiallardan peýdalanyldy. Käbir şäherlerde daş döşemeler bilen ýörelge görkezilip, şäher görnüşini gowulandyrmak maksady bilen beton ulanylyp biler. Şeýle hem, tuneller we metropoliten diwarlary üçin beton ulanyldy.
Asfalt, nebitden öndürilýär, şonuň üçin önümçilik prosesi arkaly karbondioksit çykarýar. Beton üçin, ýeri berkidýän sement materialynyň içinde kalker (kalsiý karbony) ulanylýar, bu bolsa 900°C-den ýokary temperaturada ýakylsa, direňňek kalsiý (kalsiý oksid) bolup, karbondioksit çykarýar. Şeýle hem ýakmak üçin nebit ýa-da kömür ýaly fosil ýangyçlar ulanylýar we karbondioksit çykarylýar. Käbir statistikalarda, sement önümçiliginden çykýan karbondioksit, dünýäde 8%, Japoniyada bolsa 4% bolup görkezilýär.
Betonyň ulanylyşynyň sebäbi, awtoulaglar ýaly agyr zatlar üçin ýollaryň kuwwatyna zerurlyk, şuwagtda sypalap hereket etmek bilen awtoulaglaryň energiýa sarp edişini azaldyp bilmek, binalar we apartamentler ýaly uly gurluşyklar üçin güýçlendiriji materialyň zerurlygy we elýeterli bolmagy ýaly aýratynlyklar bar.
Gündelik durmuşda dürli ýerlerde köp mukdarda beton ulanylýar. Şuň bilen birlikde, beton üçin zerur bolan gyzgyn we daşky gurşaw materiallary dünýäde tükenip barýar we ýurtlaryň arasyndaky sandan saýlanmak üçin söweşler ýüze çykýar. Şonuň üçin, çäkli ýerlerden galyp sandyň çykarylmagyny çäklendiren ýerler hem ýüze çykýar. Sementiň materialy bolan kalkeriň baýlaryň bolandygy aýdylsa-da, bu hem çäkli bolup, artykmaç ulanylsa, bir wagtda galmaz.
Bu artykmaç ulanylyşyň esasy sebäbi, pul gazanmak üçin gerekdigidir, we bu hem döwletler, kompaniýalar we şahsyýetler üçin degişlidir. Beton, durmuşda zerur materiala öwrüldi, ýöne karbondioksit çykarmagy azalmak we howa çişmegi bilen ýüzleşmek üçin, betonlaryň haýsy böleklerinde ulanyljakdygyny çäklendirmek we umumy ulanylyş sanyny azaltmak zerurdyr.
Mysal üçin, Prout obasy-da, binalar we apartamentler ýaly beton bilen gurulýan gurluşyklar gurlanok, şonuň üçin onuň ulanylyşyny kemeldip bolýar. Şeýle hem, ýaşaýyş jaýlarynyň binýady üçin ilkinji nobatda daşdan gurmak bilen başlanylýar, şonuň üçin beton binýadynyň ulanylyşy azalar. Sütünler, 5-6 ýyllap ösýän, tiz ösýän agaçlar we diwarlarda bambuk ulanylýar, şonuň üçin beton ulanylmýar.
Ýaşaýjylaryň hereket etmegiň usuly hem, munisipalitet içinde sagatlaýyn 20 km sürat bilen awtoulagda hereket etmekdir, orta we uzak aralykda munisipalitetler arasyndaky ýerler üçin demir ýol ulanylýar. Şonuň üçin ýokary tizlikli ýol betonunun ulanylyşy ýok bolar.
Emma demir ýol reňkli ýolunda beton zerur bolar we güýçlendirilen tuneller we köprüler üçin hem beton ulanylýar. Munisipalitet içinde ýol hökmünde hem beton ulanylyp biler, ýöne pul jemgyýetindäki şäherlerdeki ýaly uly ýol torlaryny döretmek zerurlygy ýokdyr, diňe zerur bolan minimum ulanylyşda galmaly. Bu ýol daş döşemesi bilen öňdebaryjy bolar, şonuň bilen beton ulanylyşyny hasam kemeldip, munisipalitetiň görnüşini gowulandyrmak mümkin bolar. Şeýle hem, zadyň bolmagy gerek bolsa, toprak toparlary we derýalar üçin ulanylar.
Şeýlelik bilen, umumy beton ulanylyşyny azaldyp, pul jemgyýeti bolmasa, çykarylan karbondioksiti ep-esli azaldyp bolar. Beton üçin kalker dünýäde dürli ýerlerden alynyp bilner, asfalt üçin ulanylýan nebit bolsa çäklidir. Nebitiň tükenmegi öňde durup, ýollaryň örtülmegi üçin beton birinji saýlaw bolar.
Şeýle hem, öňünden ýasalyp ulanylýan betony gaýtadan ulanmak üçin tehnologiýalar işlenip düzüldi, şonuň üçin eger-de bu mümkin bolsa, birinji saýlaw bolmalydyr.
Ýene-de, Japanada, uly gurluşyk enjamlary bolmadyk, Meiji döwründe döredilen adamlaryň daşy (çlong şeşeleri) hem bar. Bu, port gurluşyklary we suw arassalaýyşlar ýaly uly meýdan gurluşyk işlerinde hem ulanyldy. Adamlar daşlary, granit daşynyň ýaramazlandyryp, toprak 10 we kalker 1 ölçegde garyşdyrylan materialy bilen taýýarladilar. Toýry ýerlerde, amatly kerpiç ýa-da vulkan topragy ulanylyp biliner.
Adamlar daşlary suwda berkidilýän häsiýete eýedir, agyr suwuň daşaryndaky damarlar we suw geýýän gurluşlary ýerleşdirýän materiallar bilen gurulýan bu material. Bu ýerde, daşlar we daşlaryň arasynda toprak 10 sm sanjymly bolmaly, we daşlar bir-birine degmedir. Şeýle hem, şemendirme ýa-da agyr zorluk bilen oňa basyldy. Munuň üçin köp sanly adam gerek bolar.
Şeýle hem, adamlar daşlarynyň tebigata gaýtadan öwürlip bilýän materiallar hökmünde bahalandyrylandygyny bellemeli. Şonuň üçin, güýçli taraplar bilen munisipalitetiň ýollarynda ulanylyp bilse, bu-da saýlaw bolup biler.
Bu ösüşiň dowamynda, ýer 100, sandyk 40, kalsiý oksid 30 we käwagt magary suwy garyşdyryp berkidilen usul hem bar, we bu bilen diwarlary gurup ýasalan öýler hem mevcuddyr.
Bu ýagdaýda, ýer görnüşine görä, berkidiji serişdeler hem üýtgeýär. Köp sandyk bar ýerlerde berkidiji hökmünde sement ulanylýar, ýapma ýerlerde bolsa, kalsiý oksid ulanylýar. Kalsiý oksid, direňňek kalsiý tarapyndan suwuň goşulmagy bilen ýasalýar. Ýeriň aýratynlyklaryna görä, garyşdyrylýan materiallaryň we paýlaryň üýtgemegi bilen, ýer dürli görnüşde berkedilýär.
Geljekde, kalker ulanylmazdan betonyň ýerleşdirilmegi ýaly ýerleri berkidýän usullar ýüze çyksa, bu-da saýlaw bolup biler. Emma häzirki wagtda betonyň ulanylyşyny çäklendirip, pul jemgyýetiniň ýok edilmegi bilen, karbondioksit çykarmagy ep-esli derejede kemeltmek mümkin bolar.
0 コメント