○Üstünlik tejribesi
Iş alyp barýan ugruňda netije gazanyp, başarnygyň artýar, sanlar bilen goldanylýar, üstünlik gazanylýar, şonda üns merkezine düşýärsiň, daş-töweregiň saňa öwgü bildirýär, pikirleriňe gulak asýarlar, höwes we ynam ýüze çykýar.
Uly üstünlik tejribesi, üstünlige ýetmek üçin zerur bolan prosesleri öwrenmekde gymmatly tejribe bolup, durmuşda uly baýlyk we ynam döredýär. Soňra başga bir iş bilen meşgullansaň-da, eýýäm üstünlik tejribäň bar bolsa, netije gazanmak aňsat bolýar. "Başaryp bilerin" diýen ynamyň bar we üstünlik gazanmagyň ýoluny täze işe ornaşdyryp göz öňüne getirip bilýärsiň.
Emma uly üstünlik tejribesi gazanylsa-da, ol ýerde durmuş maksatlarynyň gutarandygyny duýmak mümkin däl. Ol ýerde diňe şatlyk döreden faktorlar köp bolýar, ýöne ejir çekmek düýbünden ýok bolup gidýän zat däl. Ýöne şol üstünlik tejribesinden durmuş maksatlarynyň şol ýerde däldigine düşünmek bolýar. Şondan soň adam "Durmuş maksady näme?" diýen soragy berýär. Onuň jogaby öň hem belläp geçişimiz ýaly, bagt we ejiriň iki çetiniň aralygynda ýerleşýän akylsuzlyk ýagdaýyndadyr. Ol ýerde hiç zada bagly bolmadyk, rahatlyk bar. Adamyň ego-sy hemişe bir zatlary gazanmak isleýär, käte bolsa, gazanmak durmuş maksadyna öwrülýär.
○Dowamlylyk, ýadawlyk, üýtgeşme
Dowamlylyk ýoklugy köplenç gowşaklyk hökmünde görülýär, ýöne hiç kim özüne gyzykly bolmadyk bir zady uzak wagtlap dowam etdirmekde kynçylyk çekýär. Gyzykly bir adama her gün jaň edip bilýäris, emma gyzyklanmaýan birine muny etmek kyn bolýar. Eger dowam edip bilmeseň, ol seniň üçin amatly däldir diýip pikir edip, ýöne ýoly üýtgetmeli. Gyzyklanmaň bilen baglanyşykly hakyky hünäriňi, käriňi tapyp, dowamly iş alyp barmaly. Soňra bolsa ýadawlyk ýüze çykýar.
Dowam eden ýagdaýyňda, köplenç zatlara ýadawlyk duýýarsyň. Ýadawlyk duýmak möhleti adamdan-adama üýtgeýär: kimi üç gün soň ýadawlyk duýýar, kimi bolsa ömrüniň ahyryna çenli dowam edip bilýär. Adamyň maksady we kämilleşmek isleýän ugurlary dürli bolany üçin, bu döwür üýtgeýär. Uzak wagtlap dowam edip, ýadawlyk duýmak, şol işiň indi ýeterlik bolandygyny aňladýar. Mysal üçin, okuw döwründe her gün sport bilen meşgullanyp, okuwdan soň ony käte etmek ýeterlik bolýar. Adamyň gyzyklanmalary we islegleri elmydama üýtgeýär, eger şol bir ýerde durup galsak, daş-töweregimiz üýtgäp, yzda galarys. Dowam edip bilmezlik, ýadawlyk duýmak we gyzyklanmalaryň üýtgemegi adaty hadysa bolup, olara gatyşman, elmydama üýtgeşmeleri kabul edip, häzirki gyzyklanýan zatlarymyza üns bermeli.
○Sanly enjamlar barada
Bilim we sanly enjamlar biri-birine ýakyn baglanyşykly, emma çagadan ululara çenli, telefon, kompýuter we telewizory ulanmagyň hem peýdaly, hem-de zyýanly taraplary bar. Muny ene-atalar we çagalar bilelikde öwrenmeli we ulanmak düzgünleri boýunça pikir alyşmaly.
【Ulanyşyň oňat taraplary】
- Maglumat toplamak aňsat.
- Tiz aragatnaşyk saklap bolýar.
- Çagalar ýaşlygyndan sanly enjamlar bilen tanyş bolýar.
【Ulanyşyň erbet taraplary】
- Wagty geçirmek üçin wideolara ýa-da sosial ulgamlara seretmek beýniniň dynç almagyna päsgel berip, beýniniň aşa ýadawlyga uçramagyna, ösmeginiň saklanmagyna we gowşamagyna sebäp bolýar. Şahsyýet we başarnyk beýniniň ösmegine ýakyndan bagly bolup, duýgudaşlyk, düşünmek, öz-özüňi dolandyrmak we meýilleşdiriş ukyplarynyň ýetmezçiligine sebäp bolýar.
- Oýunlara ýa-da sosial ulgamlara garaşlylyk döremek ähtimallygy ýokarydyr.
- Telefon öçük ýagdaýda bolsa-da, ol ýakyn ýerde duran ýagdaýynda işiň ýa-da okaýyşyň doly üns berilmegini kynlaşdyrýar. Bu bolsa netijä ýaramaz täsir edip, başarnyklaryň kemala gelmegini kynlaşdyrýar.
- Uly ekran däl-de, kiçi ekrana uzak wagtlap seretmek gözleriň we bedeniň çalt ýadamagyna sebäp bolýar.
- Duýgudaşlyk ukyby pes bolan çagalar we uly ýaşlylar tarapyndan internetde kemsidiji hereketler amala aşyrylyp bilner.
Şu ýagdaýlary göz öňünde tutup, Prout obasy aşakdaky endikleriň ornaşdyrylmagyny maslahat berýär:
- Ene-atalar we çagalar beýniniň maglumat kabul edeninden soň, ony tertipleşdirmek üçin akylsuzlyk ýagdaýyna mätäçdigini bilmeli. Eger beýle bolmasa, beýni aşa ýadawlyga uçrar, ösmegi saklanar we beýniniň işleýşi peseler.
- Özüňi ösdürmek üçin edilýän okamak ýa-da döredijilik işlerinden başga, telefon, kompýuter, telewizor ýaly enjamlaryň wagt geçirmek üçin ulanylmagy günüň dowamynda 1 sagatdan geçmeli däl, esasanam wideolar, sosial ulgamlar we oýunlar bilen meşgullanmak çäklendirilmeli.
- Iş ýa-da okaýyş wagtynda telefon gözýetimde durmaly däl, sebäbi ol ünsüňi bölüp, netijeliligi peseldýär. Şonuň üçin ony gözden uzak ýerde goýmak maslahat berilýär.
- Içgi hem kadaly ulanylsa, lezzetli bolýar. Adamlar arasyndaky gatnaşyklar hem aralygy saklanyp, hormat we tertip bilen goralýar. Telefon we internet hem ölçeg bilen ulanylanda peýdaly we lezzetli bolýar. Mesele, olar aşa garaşlylyk derejesine ýetende ýüze çykýar.
○Öwrenmegi öwrenmek
Her bir meseläni öwrenmek prosesiniň birmeňzeş bolmagy we gysgaça "gyzyklanma, tejribe we tehnika, uzak möhletleýin gaýtalama" görnüşinde jemlenmegi mümkin. Has giňişleýin düşündiriş bolsa aşakdaky ýaly bolar:
1. Gyzyklanma
Elmydama gyzyklanmaňa eýer. Gyzyklanma – duýgurlykdyr we şoňa görä hereket etmek, öwrenmegiň dogry tertibidir. Gyzyklanmaňa eýereniňde, öwrenmek özbaşdak bolýar we höwes hem saklanyp galýar.
2. Tejribe we kiçi, ýöne ýönekeý tehnika we bilimlerden gaýtalama
Tejribede köplenç ulanylýan ýönekeý tehnika we bilimleri saýlap al, her birini günde 30 minut, bir hepde gaýtala, şonda beden ony ýatda saklamaga başlar. Bu tapgyrda ussat adamlaryň tehnikasyny we hereketlerini 3-5 derejä bölüp, görünýän ýagdaýa getir we ilki haýal täzeden işle. Başaryp ugrasaň, şol bir tizlikde täzeden işläp gör. Takmynan bir aýdan sinapslar has-da emele gelip başlar we ýönekeý tehnikalardan üçüsini özleşdireniňde, öwrenmegiň syrlaryny hem duýmaga başlarsyň. Soňra bu tehnikalary birleşdirip, toplumlaýyn usullary döredip bilersiň we olar tejribede ulanylar. Bilimler barada hem şuňa meňzeş ýagdaý – ýatda saklamaga çalyşmak ýerine, tejribäni köp gaýtalap, ony görüp eşitmek we göz öwrenmek usuly netijeli bolar. Şu prosesi gaýtalanyňda, ösmegiň indiki tapgyry üçin zerur bolan gollanmalary hem tapyp başlarsyň. Muny dowam etdirmek bilen, seljeriş ukybyň ýokarlanar we başga meseleleri öwreneniňde hem tiz düşünmek ukybyň artar. Netijede, özbaşdak ösüş ukyby ýokarlanar.
3. Günlük türgenleşik mukdary
Näçe köp gaýtalansa, sinapslar şonça artar we hil ýokarlanar. Günde 3 sagatdan köp bolsa ýokary, 2 sagat orta, 1 sagatdan az bolsa pes dereje hasaplanýar. Eger her gün şol bir türgenleşigi etseň, ol ýadatyp biler, şonuň üçin bir tehniki türgenleşigi üýtgedip ýerine ýetirmek möhümdir. Şonuň üçin täze bilimleri kitaplardan, wideolardan we beýlekilerden yzygiderli al, öz pikiriňi ulanyp, täzelik giriz. Bu synag-sapagyň pikirlenmek ukybyňy, meýilnamalaşdyrmak ukybyňy ösdürer we giňişleýin bilim bilen giň gözýetim gazanmaga, şeýle hem özüňi dolandyrmaga kömek eder.
4. 3-nji ýyl
Türgenleşikde ulanylýan tehnika we bilimleri tejribede ulanyp, özbaşdak türgenleşik meýilnamasyny düzüp üç ýyl dowam etseň, pikirlenmek ukybyň hem güýjüň artar, ösüşiň we üstünligiň syrlaryny ele alarsyň. Şonuň üçin üstünlik gazanmakdan lezzet alarsyň we ynam gazanarsyň. Şeýle hem, gündelik 24 sagadyň çäginde çäklere ýetýänçäň işlemegiň netijesinde adam çäginiň nähili çäklidigini hem öwrenip bilersiň we adamlara düşünmegiň has çuňlaşmagyna getirip biler. Eger-de bu döwürde ösüşiň az bolandygyny duýup, ynamyňy ýitirmegiň aladasynda bolsaň, ilki bilen gaýtalama wagtyňa seret. Eger gaýtalama mukdary az bolsa, ösüş hem az bolar. Günde ortaça 3 sagat iş alyp barýan adamlar bilen şeýdeňoklar arasynda ösüş tizliginde uly tapawut bolýar.
5. 10-njy ýyl
Eger ortaça günde 3 sagatdan gowrak özbaşdak meýilnamalaşdyrylan türgenleşigi 10 ýyl dowam etseň, jemi 10 müň sagat zähmet çeken bolarsyň. Günde 2 sagat iş alyp barýan adamlar üçin bu san 7 müň sagat bolýar. Bu bolsa şol ugurda ep-esli ýokary derejä ýetmäge getirýär. Emma 10 müň we 7 müň sagat arasyndaky tapawut ukyplarda ep-esli tapawut döredýär. Şeýle hem, bu ýoly dowam edip bilmek üçin işiňi özüňe laýyk görmeli we oňa ýokary derejede yhlas bilen çemeleşmeli. Mundan başga-da, material taýdan üstünlige ýetmek ýaşaýşyň ahyrky maksady däldigini hem düşünip bolýar. Şol döwürde akylsuzlyk bilen herekete geçmek, baglanyşyklary goýbermek we asuda bolmak esasy zat bolýar. Eger-de günde 1 sagat türgenleşik eden adam bolsa, 10 ýylyň dowamynda 3500 sagat türgenleşik eder. 10 müň sagat türgenleşik eden adam bilen onuň arasyndaky tapawut takmynan 2.8 esse bolýar we bu hem ukyplarda görnüp duran tapawut döredýär.
Bu usul sport, sungat, intellektual işler ýaly köp ugra laýyk gelýär. Näme bilen meşgullansaň-da, ony edýän adam bedeni bolansoň, adam bedeniniň düşünjesine düşünmek bilen ösüş prosesiniň hemmeler üçin birmeňzeşdigine düşünip bolýar. Şeýle hem, halypalaryň zerurlygy gaty pes derejede bolup, esasanda 70-100% iş özbaşdak ýerine ýetirilýär, diňe düşnüksiz ýerlerde mugallymdan maslahat almak we pikir alyşmak bilen başarnyk ýokarlandyrylýar. Şeýlelikde, öz-özüňi seljerip, ösüşiňi dowam etdirýärsiň.
○Bilim boýunça mysallar
Ýokarda beýan edilen akylsuzlyk, duýgurlyk we tehnika düşünjelerine esaslanyp, Prout obasy dolandyrylýar. Şol esasynda nusga alarlyk mekdepleriň biri Amerikanyň Massaçusets ştatynyň Framingham şäherindäki Sudbury Valley mekdebidir, ol 4 ýaşdan 19 ýaşa çenli çagalary kabul edýär.
Bu mekdebiň aýratyn mysallary aşakdakylar:
Bu mekdepde okuwçylar diňe özleri öwrenmek isleýän zatlaryny özbaşdak öwrenýärler.
Mekdep diňe çagalaryň höwesine jogap berýär. Her bir çaga öz işjeňliginiň doly jogapkärçiligini öz üstüne alýar. Öz hereketleriniň netijelerini kabul etmek bilen, olar öz-özüne jogapkärçilik duýgusyny ösdürýärler.
Bu mekdebiň esaslandyryjylary, çagalaryň gorky duýmazlygy üçin aýratyn üns berýärler.
Islendik derejede hökmany dersler ýok.
Bu mekdepde "klas" sözi öwrenýänler bilen öwredýänleriň arasyndaky ylalaşygy aňladýar. Matematika, fransuz dili, fizika, orfografiýa, keramika ýa-da islendik zat bolup biler. Çagalaryň biri ýa-da birnäçesi bir zady öwrenmek isleýänlerinde, klas döretmek prosesi başlaýar. Ilki bilen, olar özbaşdak nähili öwrenmelidigini pikir edýärler. Eger bu ýeterlik bolsa, klas döremeýär, diňe öwrenmek bolýar. Mesele, çagalar öz güýji bilen başarmajakdygyny kesgitlänlerinde ýüze çykýar, şonda olar öwrenmek isleýän zatlaryny öwredip biljek birini gözleýärler. Kömekçi tapylsa, olar bilen ylalaşyk baglaşyp, klas başlaýar.
Ylalaşyk düzülende, mugallym okuwçylar bilen haçan duşuşjakdygyny wada berýär. Kesgitlenen wagtlar ýa-da çeýe ylalaşyklar bolup biler. Eger-de mugallym mundan beýläk öwredip bilmejekdigini kesgitlän bolsa, yzyna çekilip biler.
Bir ýaş ýigit fizika öwrenmek üçin mekdebiň ululary bilen ylalaşyk baglaşdy. Emma ol dersligi okap başlanyndan bäri bäş aýyň dowamynda diňe bir gezek sorag bilen geldi, galanyny bolsa özbaşdak öwrenipdi. Soňra ol matematika alymy boldy.
Matematika öwrenýän çagalaryň mysaly. Çagalar matematika öwrenmek islediler, mekdepde olara öwredip biljek mugallym tapdylar we hepdede iki gezek, her gezek 30 minut okamak kararyna geldiler. Matematika boýunça ähli kursy tamamlamak üçin olara 24 hepde (6 aý) gerek boldy. Adaty mekdeplerde 6 ýylda öwrenilýän mazmuny olar ýarym ýylda öwrendiler.
Prout obasynda her gün birnäçe sagatlap ýazýan ýazyjylar, surat çekýän suratkeşler, çarhda işläp duran keramika ussatlary, nahar bişirmäge höwesli aşpezler, sport bilen meşgullanýan türgenler, her gün dört sagatlap truba çalýan çagalar bar.
Sudbury Valley mekdebinde kitap okap bilmeýän çagalara hiç haçan okamak mejbur edilmeýär. Ulular olary öwüp ýa-da sylag bilen höweslendirmeýärler. Muňa garamazdan, bu mekdepde hiç haçan okamak bilen baglanyşykly kynçylyk çekýän okuwçy bolmandyr. Mekdebi sowatsyz ýa-da doly okap ýazyp bilmeýän ýagdaýda tamamlan çaga ýok. Bu mekdepde 8, 10, käte bolsa 12 ýaşyna ýetip, entek okap bilmeýän çagalar hem bolýar. Emma olar hiç haçan duýman okamagy we ýazmagy öwrenýärler we ir öwrenenlere ýetýärler.
Bu mekdepde okuwçylar ýaş boýunça bölünmeýär we olar erkin hereket edýärler. Kiçi ýaşly çagalar köplenç uly ýaşlylara bir zat öwredýärler. Okuw derejesi dürli bolan ýagdaýynda, çagalar birek-birege kömek edýärler. Eger olar birek-birege kömek etmeseler, toparyň umumy ösüşi gijikýär. Olar biri-biri bilen bäsleşmeýärler we baha ugrunda göreşmeýärler, şonuň üçin hem özara kömek etmek ruhy ösýär.
Dürli ýaşdaky çagalaryň bile okuwy bilim almak üçin hem peýdalydyr. Kähalatlarda çagalar ululardan has ýönekeý we düşnükli düşündirýärler. Mundan başga-da, öwretmek arkaly her bir çaga öz ähmiýetini duýýar we üstünlik gazanmagyň lezzetini başdan geçirýär. Şeýle hem, öwretmek arkaly meseleleri tertipleşdirmegi we esas nokada tiz ýetmegi başarýarlar.
Mekdebiň kampusynda 12 ýaşly bir oglan 23 metr beýikligi bolan uly buk agajynyň depesine çykdy. Emma mekdep muňa goşulyşmady we çaganyň özbaşdak bolmagyna rugsat berdi. Mundan başga-da, gaýaly ýerler we derýajyklar hem bardy. Bular käbirleri üçin howply bolup bilerdi. Hakyky howp bolsa, çagalaryň daşyna düzgünleriň toruny çekmekden döreýär. Çagalar bu düzgünleri bozmagy maksat edinip başlaýarlar. Eger düzgünleri bozmak iň esasy mesele bolsa, hakyky howpsuzlyk gözden düşýär. Şonuň üçin bu mekdep tejribä daýanmagy saýlady we azajyk howpa razy boldy. Çagalar tebigy ýagdaýda öz-özüni goramak ukybyna eýedirler we özlerine zyýan berjek hereketleri etmeýärler.
Sudbury Valley mekdebinde bolan iň uly hadysa, 8 ýaşly bir çaga süýşüp ýykyldy we egnini agyrtdy.
Howpsuzlyk meselesinde diňe kölüň kenaryndaky ýere çäklendirme girizildi. Köller we batgalyklar jemgyýetçilik üçin howplydyr, sebäbi olaryň çuňlugyny suw ýüzüne seredip kesgitlemek kyn. Eger bir adam suwa gaçsa, ony halas etmek kyn bolar. Şonuň üçin umumy mekdep ýygnagy ähli agzalaryň razyçylygy bilen köle girmegi düýbünden gadagan etdi. Şeýle-de bolsa, kölüň daşyna haýat gurulmady.
Sudbury Valley mekdebiniň ululary çagalary ugrukdyrmaýarlar, toparlara bölmeýärler ýa-da beýleki mekdeplerde ulanylýan kömek usullaryny ulanmaýarlar. Olar çagalaryň ähli zady özbaşdak ýerine ýetirmegini talap edýärler. Bu, ulularyň çekilip, tebigata ynanmalydygy we hiç zat etmezligi baradaky çäksiz erkinlik düşünjesi däldir. Mekdebiň işgärleri, ene-atalar we beýleki agzalar çagalaryň tebigy mümkinçilikleriniň ösmegine päsgel bermekden gaça durmalydyrlar. Çagalaryň ösüş akymyny başga ugra ugrukdyrmazlyk ýa-da olaryň öňünde päsgelçilik döretmezlik üçin doly öz-özüňi çäklendirmek zerurdyr.
○Prout obasynyň bilimi barada möhüm düşünjeler
Prout obasynda ähli zat öz-özüni üpjün etmek esasynda guralýar. Şonuň üçin bilim almak kynçylygy bolan ýa-da işi bolmadyk adamlar hem garyp düşmeýärler we ýaşap bilýärler. Prout obasy öz-özüni üpjün edýändigi sebäpli, pul zerur däl, kompaniýalar ýok, şol sebäpli bilim derejesi, işe ýerleşmek ýa-da işsizlik diýen düşünjeler hem ýok.
Şeýle jemgyýetde bilim, öwrenijiniň has aktiw we özbaşdak öwrenmegini goldamaly. Şol çäkde umumy paýlaşylýan düşünjeler Prout obasynyň dolandyryş we bilim ýörelgeleri bilen baglanyşykly aşakdaky prinsiplere esaslanýar.
【Adamzat içki dünýäsi】
Şahsy aň-düşünjä eýe bolmak, akylsuzlyk ýagdaýyna ýetmek, ego, baglanyşyk we ejir çekmek duýgularyny goýbermek, durnukly we asuda kalby saklamak.
【Adamzat daşky dünýäsi】
Ýeri Prout obasynyň ulgamy bilen birleşdirip, ähli ýaşaýjylaryň bilelikde munisipalitet dolandyrmagyna mümkinçilik döretmek. Urşuň, dawa-jenjeliň, ýaraglaryň we puluň ýoklugyny gazanmak. Tebigaty we haýwanlary goramak, tebigatyň öz-özüni dikeldip biljek çäklerinde ýaşamak we parahat jemgyýeti saklamak.
0 コメント